Tetanoz, ölümcül bir hastalık ve korunmak için aşı yapılması şart. Hastalığa sebep olan virüs dünyada çok yaygındır. Yüzyıllardır savaşılan bu virüs hâlâ yok edilemedi. Her zaman ve her yerde karşı karşıya olduğumuz bu tehlikeyi önleyici tedbirler almak, hasta olduktan sonraki tedavi sürecinden çok daha kolay. Peki, tetanoz tam olarak nedir, sebepleri nelerdir ve tetanoz aşısı kaç yılda bir yapılır?
Tetanoz Aşısı Nedir?
Tetanozdan korunmanın ilk ve en önemli yolu aşıdır. Mikrobun destekleyici maddelerle birlikte kontrollü olarak vücuda enjekte edilmesine aşı denir. Burada amaç, mikro düzeyde verilen virüsü antikorlara tanıtmaktır. Antikorlar yeni karşılaştığı virüsle savaşma yeteneği geliştirerek vücuda bağışıklık kazandırır. Her aşının belirli bir koruma süresi vardır. Süre dolduğu zaman tekrarlanması gerekir. Sağlık Bakanlığı’nın bebek ve çocuklara rutin olarak uyguladığı aşılar rapel dozlardır. Periyodik düzende tazelenmelidir. Yüzde 95 oranına kadar hastalıktan korunmak mümkündür. Aşılar ya kolda kas içerisine ya da cilt altına enjekte edilir.
Tetanoz Nedenleri
Tetanoz, Latince adı Clostridium Tetani olan bakteri sporudur. Toprakta, gübre içinde, nemli yerlerde ve oksijensiz ortamlarda yaşayarak, insanda enfeksiyona yol açan bir toksin salgılar. Isıya karşı çok dayanıklı bir bakteri olduğu için kaynatma – fırınlama – dağlama gibi ilkel yöntemlerle yok edilemez. Mikrop, bir kez spor formuna ulaştığında toprakta ve dış ortamlarda çok uzun süre hatta yıllarca canlı kalma yeteneğine sahiptir. Kimyasal ajanlar için de oldukça dirençli hale geldiğinden, yıkama ve dezenfeksiyon usulleriyle kesin korunma sağlanamaz.
Tetanozun İnsan Üzerindeki Etkileri
İnsana bulaştığı zaman önce sinir sistemini etkiler. Yarattığı enfeksiyon kontrol edilemez şekilde omurilik ve kaslara zararlar verir. Kas spazmları ile seyreder. Çene kilitlenmesi, yutkunma zorluğu, karın bölgesinde kasılmalar, nefes almada güçlük gibi semptomlar görülür. İlerledikçe nöbetler başlar. Yaşlı ve çocukların bünyelerinin zayıf olması nedeniyle hastalığa yakalanma riskleri daha yüksektir ve mücadeleleri zordur.
Tetanozun Bulunduğu Yerler
Doğada her yerde görülebilir. Çiftlik hayvanlarının ve fare familyasının bağırsak florasında yaşayabildiğinden gübrelerle toprağa geçer. Formunu güçlendirerek yayılır. Hastalığın sebebi sanıldığı gibi sadece paslı demir materyallerin oksitleri değildir. Yaralardan içeriye bu cisimler aracılığıyla giren tetanoz mikrobudur. Tükürük, toz, dışkı, toprak teması ile bulaşabilir. İnsandan insana bulaşıcı özelliği yoktur.
Hijyene dikkat edilmeyen bir ortamda yenidoğan bebekler göbek bağının kesilmesiyle mikrobu kapabilir. Piercing ve dövme yaptırılan ortamlarda hijyen sağlanmazsa yüksek oranda barınabilir. Diş enfeksiyonları ihmal edilmemeli ve tedaviyle giderilmelidir. Ölü dokuya sahip yaralar bu bakteriyi üretmeye çok müsaittir. Uygun koşullarda temizlenmeli, düzenli pansuman değişimi yapılmalıdır.
Tetanoz Aşısı Yan Etkileri
Aşıdan sonra normal seviyelerde yan etkilerin oluşması doğaldır. Enjeksiyon yapılan yerde şişlik, ağrı, kızarıklık ve lenf bezlerinde büyüme görülebilir. Bu etkiler normal sınırların çok üzerindeyse ve yüksek ateş varsa tıbbi destek için en yakın hastaneye başvurulması gerekir.
Acil müdahale sonrası yapılan aşılamalarda dördüncü ve beşinci dozlardan sonra yan etkilerde artış olabilir. İki gün içinde çıkan bu etkiler ortalama dört günde kendi kendine geçer. Çocuklarda ve yaşlılarda halsizlikle birlikte iştahsızlık seyredebilir. Hipotermiye karşı ateş düşürücülerle tedbir alınması gerekir.
Tetanoz Aşısı Faydaları
- Aşı bileşenlerinin diğer hastalıklara karşı da koruyucu etkisi vardır.
- Bağışıklık sistemini güçlendirir, dayanıklılık ve direnç kazandırır.
- Çocuk sahibi olmayı düşünen her anne adayının aşı tazelemesi önerilir.
- Gebelik döneminde yapılması hem anneyi hem de bebeği olası risklerden korur.
Yenidoğan bebek tetanoza yakalandığında ilk dört hafta içinde memeyi bırakma eğilimi görülür. Doğum esnasında bebeklerin hasta olmaları engellenirse sağlıklı şekilde anne sütüne devam edebilmeleri sağlanmış olur. Tetanozun antitoksiniyle doğan bebeklerin düzenli aşılarla korunması, ileri yaşlarda bile etkisini gösterir.
Tetanoz Belirtileri
Virüsün vücuda girdikten sonraki ortalama kuluçka dönemi 2 ila 14 gündür. Bıçak gibi kesici bir aletle yaralanmada 24 saate kadar düşebilir. 48 saate kadar belirtileri görmeye başlarsınız. Nefes almayı güçleştirecek derecede solunum kaslarında ve nefes borusunda kasılmalarla birlikte ağrı vardır. Kuluçkanın uzun sürerek belirtileri geciktirmesi daha vahim bir tablodur. İki hafta içerisinde ölüme götürebilir. İki hafta direnebilen hastaların yaşama ihtimali yükselir. Kuluçka döneminden sonra ortaya çıkan belirtiler şunlardır:
- Solunum güçlüğü
- Baş ağrısı
- Ateş ve terleme
- Aritmi
- Yüksek tansiyon
- Ağrılı ve istemsiz kasılmalar
- Vücutta ağrılı kas tutulması
- Ağzı açamamak
- Çenede kramplar
- Yutkunma zorluğu
- Salya akıntısı
- Çene ve boyundan başlayan kas kasılmaları
- Sırt, karın ve göğüste kas kasılmaları
- İdrar kaçırmak
Tetanoz Tedavisi
Başvuru anında tetanozu teyit edecek kesin bir laboratuvar çalışması olmadığından, muayenedeki gözlem ve belirtiler sonucundaki bulgulara bakılır. Deri bütünlüğünün bozulduğu her vaka risk altındadır ve hastanede müdahale edilmelidir. Virüs şüphesi taşıyan hastalarda, belirtilerin ortaya çıkması durumunda hiç vakit kaybedilmeden damardan anti serum verilir. Agresif yara tedavisiyle mikrobun çoğalması engellenmeye çalışılır. Teşhis kesinse, at kaynaklı antitoksin ve insan kaynaklı tetanoz immünglobülini kas içine uygulanır.
Kasılmaların başladığı durumlarda kas gevşeticiler kullanılır. Yoğun bakım ünitelerine acilen sevk edilen hastalara ışık ve gürültü izolasyonu sağlanır. Kişinin aşı öyküsüne göre belirli dozlarda ve aralıklarda aşılama yapılır. Hasta solunum cihazıyla desteklenir. İleri derece komplikasyonların oluşması durumunda nefes borusuna müdahale edilerek hasta rahatlatılır.
Aşı Gerektiren Durumlar Nelerdir?
Tetanoz bakterileri vücuda girmek için sadece paslı çivi üzerinde beklemiyor. Mutfakta bıçakla oluşan kesikler, düşme sonucu yaralanmalar, evcil veya sokak hayvanlarının ısırması gibi durumlar da risk taşıyor. Büyük yaralanmalarda doktora gidildiği için tetanoza karşı önlem alınıyor ancak küçük yaralanmalara dikkat edilmediği ve önemsenmediği için daha fazla ölüm vakası görülüyor. Hastalığı %95 oranında önlemenin tek yolu aşıları düzenli yaptırmaktır. Bebeklik, çocukluk ve gençlik dönemlerinde rutin aşıların düzenli olarak yapılması büyük önem taşır.
Yetişkinlik dönemindeki risk 25’li yaşlarda başlar çünkü aşının koruyucu etki süresi dolmak üzeredir. 20 – 25 yaştan itibaren istisna yaşanmadığı sürece 5 – 10 yıl arayla hatırlatıcı dozların yapılması gereklidir. Aşı öykünüz yoksa tek doz yapılmışsa veya periyotlar arasında kopmalar olduysa, aşı şemasına göre en baştan başlayan bir uygulama için doktorunuz sizi yönlendirir. Tıbbi operasyon dönemlerinin tedavi sürecinde doktor reçete etmişse ihmal edilmemelidir.
Çocuklardatetanoz aşısı kaç yılda bir yapılır diye merak ediyorsanız, aile hekiminize danışabilirsiniz. Bebeklerin aşıları sağlık ocakları tarafından verilen takvime göre sırayla uygulanır. Çocukluk ve lise döneminde gerekli olan aşılar Sağlık Bakanlığı tarafından okullarda yapılır.
Korunma İçin Öneriler:
Her çeşit yaralanmadan sonra sabunlu suyla yıkanan yaralı bölge oksijenli suyla temizlenmeli.
Yanık ve yaralar tentürdiyot, alkol ve batikon türü solüsyonlarla dezenfekte edilmeli.
Hastalık şüphesi olan hayvanlarla temas veya ısırılma gibi durumlarda tedbir olarak aşı yapılması için hastaneye başvurulmalıdır.
Daha önce hastalığı atlatmış kişilerin tetanoza karşı bağışıklık kazanmadığı bilinmeli, aşılama ihmal edilmemeli.
Tanısı ve tedavisi çok zorlu bir süreç olan bu hastalıkla ilgili önce kendimizi sonra da çocuklarımızı eğitmeliyiz. Aile bireylerini bilinçlendirerek, olası yaralanmalarda risk faktörlerinin değerlendirilmesi için tıbbi desteğe başvurmalıyız.